No — wuju. Opowiedz, jak to było.

A więc po prostu zrobimy normalną ekspozycję. Uważajmy to wszystko za dramat, za początek dramatu, (pyka z fajki) Świetny tytoń. A więc, po prostu, było to tak: moja żona, a twoja ciotka, Anastazja, umarła. (zrywa się i wytrząsa popiół z fajki o but) I na tym koniec! Rozumiesz? I nigdy żebyś nie śmiała więcej o to pytać. (stuka fajką o stół i wylatuje na lewo. Słychać jego krzyki) Zosia! Amelka! A tej chwili do salonu bawić starszą kuzynkę!

Przyjechałam zastąpić wam matkę, (z patosem) biedną waszą mamę, a moją ciocię. Będę was uczyć gry na fortepianie, o ile nie pójdziecie znowu do klasztoru. Tylko co skończyłam konserwatorium z medalem.

To nam wszystko jedno, czy z medalem, czy bez. A mamy nikt nam nie potrzebuje zastępować, bo my tak jej nie żałujemy, a zupełnie inaczej.

Jakże to żałujecie jej? Powiedzcie.

To niech już Zosia powie, bo ja nie umiem tego wyrazić.

Ja w ten dzień, kiedy pochowali mamę na cmentarzu, zakopałam do grobu wszystkie moje lalki — o tam, w ogrodzie (pokazuje okna). Ona (wskazuje na Amelkę) już od roku nie bawi się lalkami. Ma już trzynaście lat. A mama to była moja największa lalka. Tatuś z nią się też bawił jak z lalką — to była nasza wspólna lalka. Mama mówiła, że u nas w rodzinie wszystkie panienki w dwunastym roku przestają się bawić lalkami. Ja skończyłam dwanaście lat i mama umarła. Mamę zakopali grabarze, a ja zakopałam lalki. Więcej niech pani nie pyta, bo nie powiem.

Tak, to prawda — to jest u nas dziedziczne.

A czemu nie nosicie żałoby? Czemu jesteście jasno ubrane?

Bo mama tak chciała. Zawsze to mówiła. Już od roku.

Już wiem, raczej domyślam się wszystkiego. Zostańcie tu same. Potem, jak się ściemni, opowiem wam bardzo dziwne rzeczy. Teraz muszę iść.

Jaka ona głupia. Hi, hi! Ona myśli, że ona nam coś dziwnego opowie. Widzę przed sobą czerwone oczy — tam, za piecem. Jakiś potwór przesuwa się tuż koło mnie. Siada ci na kolanach, Zosia. Nie boję się nic.

Ani ja także. Wiesz co? Zabawmy się w seans.

Dobrze (wstaje i bierze stolik, ustawia go między kanapą, stołem i fotelem, na którym siedzi Zosia) Tylko bądź cierpliwa. Ściemnia się coraz więcej.

Dobrze — tylko nie zacznij bać się za wcześnie.

Nieprawda. Nie boję się niczego.

Tylko mnie się boisz, Amelio.

I ciebie też się nie boję, mój Jeziu.

Siadaj z nami do seansu.

Dobrze, ale pod warunkiem, że będziecie mi potem pomagać w wytrzymaniu tego wieczoru. Nie pójdziecie dziś spać tak wcześnie. Jestem szalenie opuszczony, a nie mam pieniędzy, żeby wyjechać.

Dobrze, dobrze. Siadaj.

Znam jaskinie, w których się ryje — ani wzdłuż, ani wszerz, ani wprost, ani w poprzek, tylko w samą Prawdę — malutki otworek, przez który Bóg usiłuje podać rękę człowiekowi.

Masz rację. Jęzory, mój kuzynie. Ale czemu On usiłuje tylko, czemu tego nie wykona?

Nie pytaj o takie rzeczy, mamo. To grzech.

Cicho, Zosia. Daj mówić mamie, co zechce.

Umarłam z własnej woli. Nie zabiłam się ani nikt mnie nie zabił. Chciałam umrzeć i umarłam. Zrobił mi się rak w wątrobie. O tym nikt z was nie wiedział, bo ukrywałam starannie moje boleści.

A tak bawiłaś się z nami i z tatusiem!

W okropnych żyłam męczarniach.

A mnie się zdaje, że to wcale nie jest duch. Kuzynka żyje, ale jest zahipnotyzowana.

Nie mogę w przedmiocie tym nic powiedzieć. Nie mam swojego zdania.

Mama śpi. Patrz, Amelka.

To jest bardzo niezwykły wypadek. A jednak ona jest widmem i tylko widmem. Ta ręka nie ma ciężaru. A może mi się to tylko wydaje. (odchodzi od niej) Czuję, że będę dziś strasznie samotny o dziesiątej. (do dziewczynek) Na miłosierdzie boskie nie opuszczajcie mnie dzisiaj.

Przyjechała starsza kuzynka. Ona zabawi cię po dziesiątej. O tej porze musimy już spać.

Jaka kuzynka? Czy nie mała Aneta, z którą bawiłem się w dzieciństwie?

Ona sama. Zobaczysz, co za okropne rzeczy stąd wynikną. Tak się cieszę, tak się cieszę.

Nie ma żadnych okropnych rzeczy. Znam wojnę, rewolucję, śmierć ukochanych osób i tortury. To wszystko jest głupstwo. Okropną rzeczą jest tylko nuda i to, jeśli żaden wiersz do głowy nie przychodzi i jeśli przy tym chce się coś pisać, coś, o czym się jeszcze nie ma pojęcia — tak jak mnie teraz. A! To jest prawdziwa męka.

Najgorszą rzeczą jest ból fizyczny, a szczególnie rak w wątrobie. Ale nie jestem poetką. Nie znam tych waszych męczarni.

Jaki on jest głupi, ten Jezio. Hi, hi! Nic już się go nie boję. Jak jest mama, nie boję się nikogo.

A co? Nie wytrzymała pani na tamtym świecie i przyszła pani do nas?

Tak. Teraz nie przeszkadzajcie nam, Urszulo. Do kuchni przyjdę później.

Rozumiesz? On był kochankiem Anastazji. Za to ją zabiłem.

Nieprawda. Kochankiem moim był Kozdroń, a umarłam sama, na raka w wątrobie.

Wiecznie te same kłamstwa! Nawet za grobem kłamie ta nieszczęśnica.

Ha! ha! ha! ha! ha!

Nie śmiej się tak, kuzynko. Może wuj Dyapanazy ma słuszność. Ja nie ręczę za nic.

Wstydź się. Jeziu.

Nie kłam tak.

Ha! ha! Dziękuję wam, córeczki, żeście mnie wzięły w obronę. Nigdy nie kochałam Jezia.

A pamiętasz wtedy na wiosnę, tego roku? Pamiętasz naszą rozmowę w ogrodzie? Ja ci wszystko przypomnę. Była piąta po południu. Kwitnął bez. Czytałem ci wtedy ten wiersz. (deklamuje)

Panie Nibek, pan Kozdroń prosi pana do kancelarii.

Prosić tutaj. Właśnie miałem posłać po niego.

Tak. Pamiętam ten wiersz. Na tym się wszystko skończyło. Mogło być coś — temu nie przeczę — ale nic nie było.

Śliczny wiersz. Prześliczny. Ale nie skończyło się na tym. Ja wiem.

Nie na tym! Nie na tym! Wszystko się od tego zaczęło: moje szczęście i moja nieludzka męczarnia. Męczyłem się strasznie, ale pisałem wiersze jak maszyna. Od czasu twojej śmierci — nic. Ani w ząb. Jakby mi ktoś wszystko z głowy wymiótł.

Dobry wieczór państwu. (ściska rękę Nibka) Ceny na zboże idą w górę. Dobra nasza. (spostrzega się) Ale — proszę mnie przedstawić.

Moja kuzynka — Wasiewiczówna. Pan Kozdroń — moja prawa ręka!

I lewa figura na ołtarzyku, na którym stałam ja.

Nieprawda! Nieprawda!

Nie wyprzesz się mnie, Ignacy. Byłam i jestem twoja, jakkolwiek...

Ha! ha! ha! Teraz dopiero się zaczyna. Zobaczymy, kto kogo przesili.

A! A! A! To nie ja! To straszne! Co to znaczy? Nieboszczka tutaj! A! A! A! Ja umrę!

Ha! ha! On się ciebie wypiera, Anastazjo!

Ja się boję! Weźcie ją! Ona nie żyje. Ja nie otworzę oczu. Ja nie chcę widzieć. Kto jesteście wszyscy? O Boże, Boże! Ja nie otworzę oczu! Och! Bodajbym oślepnął!

Zawsze był tchórzem i takim go kochałam.

Kochałaś tylko mnie, Anastazjo! Ja nigdy już nic nie napiszę.

Panie Nibek, pan Maszejko prosi pana zaraz do kancelarii. Mówi, że wszystkie suki zborsuczyły się dziś o szóstej na folwarku.

Prosić tutaj.

Panie Nibek, wszystkie suki zborsuczyły mi się w Powierzyńciu. Jestem w rozpaczy. Co robić?

Odborsuczymy je, panie Maszejko. Pan jest dzielny człowiek. Niech pan się uspokoi.

Mógłby mnie wuj przedstawić tej pani. Zdaje się, że jesteśmy spowinowaceni.

Pan Jęzory Pasiukowski — poeta i mój siostrzeniec. Panna Aneta Wasiewicz.

A! Co widzę! Pani dobrodzika. Dobry wieczór, wieczór dobry. Jakże zdróweczko?

Dobry wieczór, panie Maszejko. Dziękuję ci: mam się dobrze, tylko jestem widmem.

Patrz pan — co wyrabia tu ten idiota.

Takim go kochałam i takim go kocham.

Pani dobrodzika żartuje chyba. Widzę, że wszyscy są w świetnych humorach. (zaciera ręce) Ale to zwykły atak epilepsji — to nic.

Zaiste, w świetnych jesteśmy humorach. Nieprawda, Dyapanazy? Sameś mi pan ułatwiał z nim schadzki, panie Maszejko.

Nie mów — zwariuję. Już uwierzyłem, że jej nie ma. Nic nie chcę wiedzieć i słyszeć.

Słyszycie? Mówi mi: „ty”. To jest dowód.

Panie Maszejko. Moja żona i pan jesteście najsilniejszymi ludźmi we dworze. Bierzcie go we dwoje i odnieście do kancelarii. Może przyjdzie do siebie.

Ja nie pozwolę, żeby ona dotknęła tej ohydy. Ja sam!

Ani się waż, kuzynie. Polecam twojej opiece tę dziewicę. (wskazuje na Anetę) Bierz go, panie Maszejko!

Co za bezprawie!!

Ależ, kuzynie, uspokój się. Taka jest wola zmarłej.

Tak — wola mojej nieboszczki żony jest i będzie święta w tym domu. W jedno tylko nie uwierzę, że miała romans z Kozdroniem.

Dziękuję ci, wuju. Nigdy ci tego nie zapomnę.

Jakeś tu weszła? Kędy?

Przez korytarz od spiżarni i przez nasz sypialny pokój, Dyapanazy.

Jak to? Przez zamknięte drzwi?

A cóż w tym dziwnego? Chciałam pożegnać się z dziećmi.

A! To niesłychane!

Nie chciałyśmy ci tego przypominać, mamo, żeś się z nami nie pożegnała.

Ja taka byłam zmartwiona. Myślałam, żeś o nas całkiem zapomniała.

Jakże mogłyście tak myśleć?

Zostań na kolację, mamo. Pan Kozdroń tak się zabawnie ciebie boi.

Zostań, mamo. Będziemy się tak cudownie bawić.

Nie, dzieci. Jestem zmęczona. Na zabawę przyjdę do was jutro rano. Teraz idę do kuchni.

Chodź, muszę ci się przypatrzyć, kuzynko.

Ależ dobrze — patrz, ile chcesz, mój piękny kuzynie.

Tak, przypatrz się jej dobrze, Jęzory. Strzeż jej i kochaj ją bez granic. Może ona wróci ci jeszcze natchnienie.

A, to nie do uwierzenia! Przeszła przez zamknięte drzwi. Cóż wy na to, dzieci?

My nic. Trochę jesteśmy zmęczone.

Kolacja podana.

Ach — nareszcie! Nikt nie pomyślał w tym domu, że jestem z podróży. Nikt nie dał mi nawet szklanki herbaty.

Ach, kuzynko! Przepraszam cię. Zaraz najemy się jak borsuki.

Ale dziś nie będziesz nas męczył? Jesteśmy takie zmęczone. Zabawisz się dziś z Anetą?

Nie wiem jeszcze nic. Nic nie mogę powiedzieć. Jeśli dziś nie napiszę wiersza — wścieknę się.

Jezio napisze — naje się i napisze. Chodź!

Chciałbym ci wierzyć, moje dziecko.

Jaki ten Jezio głupi. Hi, hi!