Symboliczne i realne podstawy tożsamości społecznej w średniowieczu

Publikacja dotyczy problematyki szeroko rozumianych tożsamości i ich kształtowania się w średniowieczu oraz związków między tożsamością a pamięcią, różnych nośników pamięci i mechanizmów budowania tożsamości zbiorowych. Autorzy nawiązują do współczesnych dyskusji nad pochodzeniem więzi narodowych, mechanizmami przekształcania indywidualnych doświadczeń w opowieści o zbiorowej przeszłości funkcjonujące w przestrzeni społecznej, powstawaniem systemu znaków budujących poczucie wspólnoty i symboliczne panowanie nad terytorium. Wiele miejsca poświęcono specyficznym dla epoki średniowiecza problemom źródłowym związanym z rolą ustnych i pisemnych przekazów pamięci dla poczucia wspólnej tożsamości.

W centrum uwagi znalazł się blok tematyczny odnoszący się do genezy polskiej rożsamości narodowej. Pokazano mechanizmy powstawania i kulturowy sens zbiorowej nazwy Polaków oraz zamieszkanej przez nich ziemi. Stabilizacja składników wspólnotowych narracji dotyczących pochodzenia i historycznych losów Polaków związana była z rozwojem kultury piśmiennej. Powstanie rozwiniętego poczucia świadomości narodowej przypadło na XIII wiek. Bardzo znaczącą rolę odegrała legenda o Kazimierzu Mnichu - popularna opowieść tożsamościowa wyjaśniająca pochodzenie odrębności Polaków. W późnym średniowieczu rozwój różnych nośników pamięci umożliwił dotarcie wiedzy o początkach Polski jako chrześcijańskiego królestwa do stosunkowo szerokich kręgów społecznych.

Analizy wielu autorów skupiły się na strategiach konstruowania kronikarskich zapisów narracji tożsamościowych, m.in. Galla Anonima, Janka z Czarnkowa, Jordanesa, Liutpranda z Cremony oraz Kroniki Halicko-Wołyńskiej, a także na próbach rekonstrukcji dziejopisarskich strategii narracyjnych.

W książce prezentowane są liczne zagadnienia szczegółowe:

• rola kancelarii miejskich przy powstawaniu tożsamości komunalnej,
• zmiany reguł sukcesji dynastycznej na obszarze pokarolińskiej Europy Środkowej,
• przekształcenia w funkcjonowaniu struktur pokrewieństwa podczas tzw. rewolucji feudalnej,
• zjawisko umieszczania depozytów w gałkach na wieżach kościołów i budynków komunalnych jako swoisty przejaw polityki pamięci,
• sposób rozumienia różnic między poganinem a chrześcijaninem w czasach karolińskich,
• wykorzystanie zjawiska pamięci liturgicznej, zapisanej w źródłach kommemoracyjnych, do badań tożsamości rodzinnej,
• badania nad rolą narracji fundacyjnych przy budowaniu tożsamości konwentów klasztornych,
• formy chrześcijańskiej tożsamości demonstrowane w obliczu śmierci na podstawie testamentów przedstawicieli elit magnackich sporządzanych w Wielkim Księstwie Litewskim,
• pochodzenie i znaczenie kulturowe nazw „Polanie – Polacy – Polska”,
• powstanie opowieści o pobycie Kazimierza Odnowiciela w klasztorze w Cluny i jej funkcjonowanie w polskim dziejopisarstwie,
• narracje dotyczące początków Polski jako królestwa chrześcijańskiego.
• wzorzec osobowy biskupa w świadomości członków jego kapituły.